Paragraaf 2.7 Grondbeleid

Inleiding

In de paragraaf grondbeleid komen de volgende zaken aan de orde: 

• Een visie op het grondbeleid in relatie tot de realisatie van de doelstellingen van de     programma’s die zijn opgenomen in de begroting; 
• Een aanduiding van de wijze waarop de provincie het grondbeleid uitvoert; 

Wat willen wij bereiken?

Grond is een instrument om provinciale doelstellingen te kunnen realiseren. Hoe de provincie dit doet is vastgelegd in de nota Grondbeleid die Provinciale Staten op 3 april 2024 hebben vastgesteld. 
Uiteenlopende maatschappelijke vraagstukken en opgaven brengen de komende jaren omvangrijke ontwikkelingen in het landelijk gebied met zich mee. Denk bijvoorbeeld aan de energietransitie, klimaatverandering, toekomstbestendige landbouw, stikstofproblematiek, opgaven voor bodem, water en natuur en de woningbouwopgave. Allemaal hebben ze impact op de manier van wonen, werken en leven in Drenthe. Grond speelt bij dit alles een belangrijke rol. Om de opgaven – ook in hun ruimtelijke samenhang – in goede banen te leiden, is grondbeleid nodig. De Nota Grondbeleid Drenthe is vooral een instrumentele nota die kaders voor de uitvoering schept. ​De nadere concretere uitwerking voor de uitvoering vindt vervolgens plaats in Grondstrategieplannen.  

Voor alle (toekomstige) opgaven in het landelijk gebied wordt een ruimtebehoefte voorzien. Om deze opgaves te realiseren speelt grond, en met name vrijwillige kavelruil in combinatie met een strategische voorraad (ruil)grond, een voorname rol. Grondbezit is daarbij geen doel op zich maar is een uitvoeringsinstrument voor het realiseren van de provinciale doelen. 

Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat de provincie geen verstorende werking op de grondmarkt heeft, geen staatssteun verleent en marktconform werkt. Zowel de aan- en verkoop als ruiling van gronden gebeurt op basis van taxaties en in principe op vrijwillige basis. Als het nodig is kan gebruik gemaakt worden van andere (meer dwingende) instrumenten.  

Wat gaan wij daarvoor doen?

Landelijk Gebied  
Met de Natuurvisie 2040, het Programma Natuurlijk Platteland (PNP), het programma Natuur en de toekomstige doelen Landelijk Gebied zijn er omvangrijke opgaves te realiseren. Grond speelt hierbij een cruciale rol. De meer praktische uitwerking van het grondbeleid aangaande de thema’s die het landelijk gebied betreffen wordt beschreven in het Grondstrategieplan Landelijk Gebied. De grootste opgave voor grond zit in de volgende programma’s:

• Programma Natuurlijk Platteland  

Vanaf de peildatum 1 januari 2016 (start Programma Natuurlijk Platteland) moest er 8.592 hectare nieuwe natuur worden ingericht en 3.855 hectare worden verworven of van functie veranderen. In alle deelprogramma’s van het PNP tezamen resteert nog een grondopgave voor de realisatie van het Natuur Netwerk Nederland (NNN) van 1.954 hectare (volgens de stand Voortgangs Rapportage Natuur – VRN - per 1 januari 2024), die via verwerving/functiewijziging plaats moet vinden. De inrichtingsopgave op deze peildatum is 6.072 hectare. 
Een belangrijk uitgangspunt is dat dit in principe gebaseerd is op vrijwilligheid, zodanig dat daar een zo beperkt mogelijke marktverstorende werking vanuit gaat. Voor alle gebieden is een realisatiestrategie bepaald en bedacht welke stappen nodig zijn om de grond beschikbaar te krijgen voor het realiseren van de gestelde doelen. 

• Toekomstige doelen in het landelijk gebied (relatie met het Drents Programma Landelijk Gebied)  

De huidige grondvoorraad bestaat uit gronden binnen het Natuurnetwerk (NNN) en agrarische ruilgronden. De ruilgronden gaan grotendeels terug naar de landbouw door kavelruilen en bedrijfsverplaatsingen. Daarvoor is het nodig dat er duidelijkheid is over (toekomstige) doelen of functies in het landelijk gebied. Nu die duidelijkheid er nog niet is stagneren de ruilingen en verplaatsingen enigszins, omdat de landbouw onvoldoende duidelijkheid gegeven kan worden. Dat betekent dat de ruilgrond voorraad groeit. Vanuit de verschillende beleidsdoelen moet de komende periode duidelijkheid komen om de gebiedsprocessen voortvarend op te kunnen pakken en perspectief aan de landbouw te geven. Als er sprake is van “no-regret” in het kader van de toekomstige doelen kunnen ruilingen en bedrijfsverplaatsingen doorgaan.  

• Aanpak Piekbelasting  

In samenwerking met het Rijk is in juli 2023 gestart met de aanpak piekbelasting (PB). De uitvoering van de aanpak PB is erop gericht om op korte termijn een aantal urgente doelstellingen te realiseren: (1.) vermindering overbelasting stikstofgevoelige natuur, (2.) legaliseren van PAS-melders, (3.) urgente maatschappelijke en economische ontwikkelingen mogelijk maken en (4.) bewegingsruimte in gebiedsprocessen creëren. De aanpak richt zich op de groep van landelijk circa 3.000 ondernemingen die de meeste stikstofdepositie veroorzaken op de kwetsbare Natura 2000 gebieden. In Drenthe gaat het om circa 190 agrarische bedrijven. De Landelijke beëindigingsregeling veehouderij (Lbv) is de vrijwillige stoppersregeling voor de aankoop van veehouderij met- en zonder piekbelasting. Bedrijfslocaties, stallen en rechten worden gekocht, maar de grond kan niet met deze Lbv-regeling gekocht worden. Wanneer een ondernemer ook de grond wil verkopen, kan dit door het Rijk of de provincie ‘meegekocht’ worden (op aangeven van de huidige eigenaar). Bovenstaande maakt dat de grondopgave in 2025 (mogelijk) breder wordt ingevuld.  

• Kavelruil en Landbouw  

De landbouw is de primaire sector in Drenthe en tegelijk de grootste grondgebruiker en (mede daardoor) een belangrijke economische factor in het buitengebied. Daarnaast levert deze sector een belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid en aan het onderhoud en het beheer van het landschap. Instrumenten als kavelruil, aankoop en verkoop en bedrijfsverplaatsingen worden door de provincie binnen de gebiedsprocessen ingezet voor de agrarische structuurversterking. Daarnaast kennen we het instrument planmatige kavelruil waarvoor middelen beschikbaar zijn via het plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3).  Omdat deze regeling op 1 april 2025 afloopt verwachten we in 2025 in het eerste kwartaal 250 hectare te ruilen. 

Infrastructuur  
Het grondbeleid omtrent het onderdeel ‘infrastructuur en mobiliteit’ wordt nader uitgewerkt in het Grondstrategieplan (GSP) Mobiliteit.  

In 2025 zal er ook (waar nodig) grondverwerving plaatsvinden ten behoeve van infrastructurele projecten. Hiervoor stellen Gedeputeerde Staten voor de grotere projecten een aankoopstrategieplan vast, waarin te verwerven kavels, ramingen, beschikbaar budget, gewenste tijdsplanning en onderhandelingsstrategie worden aangegeven. Tevens wordt helderheid verschaft wanneer en op welke wijze gebruik gemaakt wordt van het instrument onteigening. Daarbij is sprake van een helder uitgangspunt: het werk moet er komen binnen een bepaalde tijdsplanning. Er is uiteindelijk geen sprake van vrijwilligheid voor de eigenaar ten aanzien van de keuze van wel of niet te verkopen. Gelet hierop wordt aan eigenaren en overige belanghebbenden een volledige schadeloosstelling geboden. De provincie hanteert het onteigeningsinstrument alleen indien dat noodzakelijk wordt geacht.  
Daarnaast wordt er gewerkt aan het beheer van het huidige bezit van Wegen en Vaarwegen en worden met andere overheden/beheerders afspraken gemaakt en vastgelegd over het eigendom, beheer en onderhoud van de infrastructuur. 

Overige beleidsvelden  
Het grondbeleid kan naast de genoemde programma's ook ten dienste staan van overige inhoudelijke beleidsterreinen van de provincie zoals water, bodem, energie, vrijetijdseconomie (toerisme en recreatie) en (stedelijke) gebiedsontwikkeling.  

Strategische Grondvoorraad  
Om de opgaven te kunnen realiseren beschikt de provincie over een (strategische) grondvoorraad die is opgebouwd uit enerzijds gronden binnen projectgrenzen en anderzijds gronden buiten projectgrenzen. 

• Gronden die liggen binnen de grenzen van een project, zoals een wegtracé of het NNN of een ander project.  

Deze gronden worden afgewaardeerd naar de waarde die zij na realisatie van het project hebben. Voor het beleidsveld van het PNP worden gronden binnen het NNN na aanschaf afgewaardeerd naar 15% van de agrarische waarde. De gronden voor infrastructuur worden afgewaardeerd naar nul euro. 

• Gronden buiten de grenzen van een project.  

Deze gronden kunnen worden ingezet bij ruil- en verplaatsingsprocessen voor de realisatie van provinciale doelen. Daarvoor worden gronden door de provincie (anticiperend) aangekocht. Het tijdelijke bezit wordt op de post “grondvoorraad” op de provinciale balans tegen verwervingsprijs of lagere marktwaarde verantwoord. Jaarlijks wordt hierbij getoetst hoe de boekwaarde zich verhoudt tot de marktwaarde. Zodra de marktwaarde onder de boekwaarde komt te liggen, vindt afwaardering plaats ten laste van het beleidsveld. 

Investeringskrediet grondbezit Landelijk Gebied  
Het investeringskrediet is bedoeld om grondaankopen binnen het Natuurnetwerk (NNN) te realiseren en een ruilgrondvoorraad beschikbaar te hebben voor (toekomstige) provinciale beleidsdoelen, waaronder agrarische structuurverbetering. Met een passend Investeringskrediet kan voldoende ruilgrond aangekocht worden om de puzzel in de gebiedsprocessen te leggen. Deze puzzel gaat niet alleen over het realiseren van de water en natuurdoelen maar ook over perspectief bieden aan de landbouw door het faciliteren van de ontwikkeling van toekomstbestendige bedrijven en agrarische structuurverbetering. 
Het investeringskrediet grondbezit Landelijk Gebied is in 2024 opgehoogd van € 140 miljoen naar maximaal € 210 miljoen euro. Per 31 december 2023 bedroeg het tijdelijk grondbezit op naam van de provincie Drenthe 2.974 hectare grond, met een balanswaarde van € 120,8 mln.  

Wat gaat dat kosten/wat levert dat op?

Vanuit de opgave PNP wordt voortdurend gemonitord welke aan- en verkopen we verwachten te gaan doen. Welke impact de toekomstige opgave in het landelijk gebied (DPLG) zal hebben op de grondopgave is nog onvoldoende duidelijk. Naar verwachting is er een overlap met de opgave PNP. Dit heeft tot gevolg dat voor een langere periode een grotere voorraad ruilgrond aangehouden zal worden, die weer ingezet kan worden in de gebiedsprocessen als de opgaven en doelen duidelijk worden. In de Prestatieovereenkomst met Prolander (PPO) 2025 is een indicatieve inschatting voor aan- en verkopen gemaakt. 

Verkopen Landelijk Gebied  
Jaarlijks worden er gronden verkocht door de provincie met als doel de opgave te realiseren. Dit gebeurt vaak via rechtstreekse verkoop en kavelruil, waarmee zowel ruilgronden als NNN gronden worden verkocht. De provincie handelt bij verkoop altijd op basis van marktconformiteit en rechtmatigheid. Overtollige gronden en gebouwen die niet langer de opgave van de provincie dienen worden in principe openbaar verkocht. Tenzij er een meest gerede partij is. In dat geval zal dit voornemen gepubliceerd worden met een mogelijkheid tot bezwaar. 

Tot het moment van verkoop zal het huidige provinciale bezit zoveel mogelijk verpacht worden (zowel binnen als buiten het NNN), of op andere wijze in gebruik worden gegeven. Hierbij wordt extra aandacht gegeven aan verduurzamingsaspecten omtrent pacht. De exploitatie kent naar verwachting een positief saldo.  

Verkoop NNN  
Voor 2025 is nog niet helder hoeveel hectare NNN verkocht kan worden. Enerzijds via directe verkopen en anderzijds via het nieuwe instrument groenruil welke in 2024 gestart is. Hierbij zal circa 80 hectare provinciaal NNN bezit verkocht worden aan een eindbeheerder. Via de pilot de Groenruil Drentsche Aa worden natuurgronden openbaar, transparant en marktconform verkocht of geruild. De provincie Drenthe heeft de afgelopen jaren meerdere gronden aangekocht binnen het NNN en deze ingericht als natuur. Deze NNN-percelen vormen samen met de inbreng van andere partijen de basis voor de pilot Groenruil. 

Strategische grondvoorraad ruilgrond  
Voor wat betreft de ruilgrond die in bezit is van de provincie wordt verwacht dat er circa 392 hectare vervreemd zal worden uit de strategische grondvoorraad ruilgrond. Daarnaast wordt ingezet op de verkoop van gebouwen op diverse locaties. 

Verkopen Infrastructuur  
Gronden die niet noodzakelijk zijn voor het beheer van de infrastructuur kunnen worden verkocht. Vaak zijn dit zogenaamde overhoeken of snippergroen. Verkopen vinden voornamelijk plaats op verzoek van een externe partij of wanneer de grond duidelijk overtollig is (niet langer benodigd voor provinciale doelen) op initiatief van de provincie. Daarnaast worden gronden in enkele gevallen verpacht, verhuurd en in gebruik gegeven met relatief beperkte inkomsten.  

Aankopen landelijk Gebied  

Aankopen NNN  
Deze functiewijzigings- en verwervingsopgave voor het PNP is gespecificeerd naar de verschillende deelprogrammagebieden. Voor 2025 is de inschatting dat er een oppervlakte van 200 hectare NNN verworven kan worden. Daarnaast is het de verwachting dat er een beperkt aantal hectares functiewijziging gerealiseerd wordt middels particulier natuurbeheer. 

Strategische grondvoorraad ruilgrond  
Voor de opgaven in het landelijk gebied (PNP) wordt in 2025 naar beste inschatting 293 hectare ruilgrond gekocht.  
Deze oppervlakte is gebaseerd op de analyse van de restant opgave, waarbij aangegeven is hoeveel hectares gerealiseerd worden gerealiseerd met ruilgrond. 
De opgave in het PNP is groot en het blijft noodzakelijk om met een voldoende grote voorraad grond, via een actieve benadering van grondeigenaren en met de inzet van een brede instrumentenkoffer, maatwerk te leveren en de hectares te realiseren. Om deze opgave te realiseren zijn strategieën voor aan- en verkopen opgesteld. 

Aankopen Infrastructuur  
In 2025 zal voor verschillende projecten een aankoopopgave zijn van relatief kleine oppervlakten grond. 

Resumerend  
Onderstaande tabel bevat de voortgang Grond via de PPO-opdracht aan Prolander en dus exclusief SKNL, kosten via provincie en overige sporen. 

 Tabel Grondparagraaf